NEDEN KORKARIZ?

Araştırmalar, yılan, timsah, kurt gibi tehditlerden korkmak için evrimleşmiş olabileceğimizi gösteriyor. Birçok hayvan, yırtıcılarından korkmak için genetik olarak programlanmıştır. Fareler doğal olarak kedilerden korkarlar; balıklar doğal olarak kuşlardan korkarlar. Bu korkuların öğrenilmesi gerekmiyor, doğuştan geliyorlar.

“Kısa bir not; cesaret, korkuya rağmen ilerleme gücüdür. Korkmamak değildir.”

Evrimsel geçmişte bu tür korkuları ödüllendiren doğal seçici güçlere sahiptik. Aynı zamanda insanlar da belirli tehlikeli hayvanlardan korkmak için doğal bir güce sahip midirler? ya da zamanında sahip olmuşlar mıdır? Bazı şeylerden, başkalarından (yılanlar, örümcekler, sıçanlar) daha fazla korktuğumuz kesinlikle doğrudur, ancak buna, doğal seçilimin ötesinde bir sonuç etki etmiş olabilir. Belki de yılanlardan ve örümceklerden korkmayı öğreniyoruz çünkü bizi ısırıyorlar ve süreç içerisinde farelerden korkmayı öğrendik çünkü hastalıkları yaydıklarına tanıklık ettik. Ya da belki de değil.

Korku koşullarını inceleyen bilim adamları, bazı küçük çocukların bazı hayvanlar hakkında, onlarla hiç karşılaşmadan ya da onları duymadan, korktuklarını çekindiklerini tespit etmişlerdir. Yılanlar ve örümceklerden korkmak için ön koşullu bir insan eğilimi var gibi görünüyor. Bu mantıklıdır çünkü insanın evrimi boyunca, bu hayvanlar sayısız ölümden sorumludurlar.

Doğuştan kaçınma içgüdüsüne sahip olmak, özellikle küçük çocuklar için ayrı bir “sağ kalım” avantajı yaratacaktır. Epigenetik olarak bu durum mümkündür. Bu çalışmalar, evrensel ve sıkı bir şekilde programlanmış korkuları olmasa da, insanların yılanlardan ve örümceklerden korkmaya yatkın olduklarını ortaya çıkarmıştır.

Akla gelen bir diğer soru da; madem insanların bu tarz bir epigenetiğe sahip olmaları acaba en yakın akrabalarımız olan maymunlarda nasıl çalıştığıdır. Çalışmalar, neredeyse tüm maymun türlerinin yaban hayatta yılan korkusu olduğunu, esaret altındaki çoğu maymunun da olmadığını gösteriyor. Bununla birlikte, bu durum eğilim meselesini ele almamaktadır. İnsanların çoğu yılanlardan korkmazlar, fakat diğer hayvan türlerinden çok onlardan korkma olasılığı daha yüksektir.

Soru şu: Diğer primatlar, yılanlardan veya örümceklerden korkmaya karşı bir yatkınlık gösteriyor mu? Bunu cevaplamak için Northwestern Üniversitesi’nden Susan Mineka ve Michael Cook bir dizi akıllı deney gerçekleştirdiler. Rhesus maymunları ile yatkınlık ve maruz kalma arasındaki bağlantının daha önce düşünülenden daha da karmaşık olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu deneyde, araştırmacılar, yılanlar veya timsahlara karşı korkuyla davranan diğer maymunların videolarını izleyerek yılanlardan korkmak için naif maymunları eğitmeye çalıştılar.

Sonuç: Maymunlar aslında yılan ve timsah korkusunu “yakaladı”. Hiçbir maymun aslında zarar görmüyordu ve yüksek sesle, şoklarla ya da acılarla koşullanmaktan korkma gerçekleşmedi. Gözlemci maymunlar videolarda maymunların seslerini ve vücut dillerini izlediler ve yılanlardan ve timsahlardan korktuklarını keşfettiler. Bu, maymunlarda, tehlike korkusunun sadece doğrudan deneyimlerle değil, başkalarından da öğrenilebileceğini göstermektedir.

Pek çok primatın, çoğu insanın yaptığı kadar iyi bir nedenle yılanlardan korktuğu ortaya çıkıyor. Primatların uzun evrimsel tarihi boyunca, yılanlar en ölümcül yırtıcıları arasındadır. Şimdi, insanın yılanlardan korkma eğiliminin neredeyse asil atalarımızdan miras kaldığı konusunda biraz güven ile bahsedebiliriz. Antropolog Lynne Isbell tartışmalı iddialarda da bulundu. Yılanların tespiti ve önlenmesinin primatın, korkunun ve zekânın evrimi üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. Bu iddia, insanlar da dahil olmak üzere, primatlarda, görsel becerilerimizin ortaya çıkması, başlıca evrimsel güçlerden birinin, yılanları tespit etme ve tanımlama konusundaki sürekli ihtiyacımız olduğunu savunuyor. Sonra bu yılanlardan korkmayı ve kaçınmayı geliştirdik.

Son olarak, doğal seçilim, yılanların nerede olduğunu hatırlayabilen primatları tercih etti, nasıl avlandıkları, onlardan nasıl kaçmayı öğrenecekleri, vb. Başka bir deyişle, Isbell’e göre, primat zekasının hızlı gelişimini yönlendiren en güçlü nedenlerden biri, yılanlardan kaçınmaktı. Tartışmalı iddiaları çok derinlemesine eleştirmekten uzak durarak, konuyu bilim insanlarına sevk etmek bana göre daha doğru olacaktır. Fakat yine de yılanlardan ve örümceklerden korkmamız, evrimsel süreçte bize mutlaka bir şeyler kazandırmıştır.

Son olarak söylemek isterim ki, “yılan gibi insanlardan korkmak, bir yılan ile yol almaktan daha tehlikelidir”.